Wszystko o szpadlach.

Szpadel to jedno z najczęściej używanych narzędzi ogrodniczych. Jeśli ma wytrzymać wiele lat, warto przy zakupie zasięgnąć opinii dobrego sprzedawcy i zwracać uwagę nie tyle na cenę, co przede wszystkim na jakość narzędzia. O jego trwałości decyduje kilka cech, na które chcemy zwrócić uwagę.

Dawne ogrody przydomowe były przede wszystkim ogrodami użytkowymi, obsadzonymi warzywami i sałatą, wymagającymi jesienią i wiosną ciągłego przekopywania. W ostatnich dziesięcioleciach ich miejsce zajęły ogrody ozdobne, z krzewami, bylinami i dużymi powierzchniami trawników. Mimo tych zmian, w dalszym ciągu najczęściej używanymi narzędziami ogrodniczymi pozostały znane od zawsze szpadle. Zawdzięczają to swojej wszechstronności – można nimi zarówno przesadzać krzewy i wykopywać mniejsze drzewa, jak i równo obcinać krawędzie trawników. Odradzalibyśmy jedynie stosowanie ich w charakterze łomu, do podważania ciężkich kamieni. Na kolejnych zdjęciach pokazujemy różne rodzaje szpadli przydatnych w naszych ogrodach.

Kształt i wielkość.
Szpadle ogrodnicze wyróżniają się lekko wklęsłą częścią roboczą, rozszerzającą się w stronę zaokrąglonej krawędzi tnącej. Oczywiście, metalowe części szpadli mogą mięć różne kształty – na przykład wąskie i ostro zakończone. Wielkości i kształtów szpadli nie regulują żadne normy, każdy producent określa je zależnie od własnych doświadczeń i przeznaczenia narzędzia. Niektórzy z nich proponują kilka różnych szpadli o stopniowanych wymiarach, wówczas na metalowej łyżce oprócz logo firmy znajdują się także cyfry oznaczające wielkość narzędzia. Oto przykład: największy szpadel oznaczono jako „2” (28 x 21/17 cm), średni jako „1” (26,5 x 20/16 cm), a najmniejszy jako „D” (24,5 x 18/15 cm). Najmniejsze, lekkie szpadle są z reguły przeznaczone dla pań. Kupując szpadel w dobrze zaopatrzonym sklepie ogrodniczym można dobrać jego wielkość do własnego wzrostu.

Sposób ukształtowania szpadla.
Szpadel składa się z metalowej łyżki, tulei i skrzydełek, które przytrzymują stylisko. Wszystkie łyżki szpadli wykonuje się z hartowanej stali. Rozróżnia się trzy technologie produkcji szpadli. Łyżki najprostszych szpadli zostały uformowane z blachy stalowej. z przyspawaną do niej tuleją (1). Druga, najbardziej popularna metoda produkcji polega na rozwalcowaniu rozgrzanej taśmy stalowej i ukształtowaniu łyżki szpadla razem ze skrzydełkiem. Drugie skrzydełko zostanie przy spawane do łyżki, co łatwo poznać po wyraźnym szwie (2). Trzeci rodzaj, tradycyjnych i najbardziej wytrzymałych szpadli powstaje w procesie kucia (3). Łyżka wraz z dwoma skrzydełkami zostaje wykuta ręcznie z rozgrzanej do temperatury 1200°C taśmy stalowej. Szpadel numer (4) to szpadel typu angielskiego, z tuleją w kształcie rurki o długości 34 cm, powleczony warstwą lakieru młotkowego. Szpadel numer (5) to szpadel ze stali nierdzewnej – dla miłośników lśniących powierzchni.

Wymiana styliska
W szpadlu obciążonym znaczną siłą może dojść do złamania styliska – zwykle powyżej skrzydełek. W sklepach ogrodniczych kupimy zapasowe styliska,np. Jesionowe. Poprzez odpowiednie zeszlifowanie lub zestruganie dopasowujemy je do uchwytu i mocujemy ni-tami, nawierciwszy wcześniej otwory.

Kształt styliska i uchwytu
Większość stylisk. wykonanych z pozbawionego sęków drewna jesionowego, ma długość od 85 do 90 cm. Czasami styliska szpadli wykonuje się także z drewna bukowego, jest ono jednak twarde i kruche. Włókna jesionowe są bardziej miękkie i elastyczne, nie pękają tak łatwo i lepiej znoszą większe obciążenia. Styliska zwężają się nieco w kierunku uchwytu. Ich średnica w części dolnej wynosi 38-40 mm, a u góry 32-38. Większość stylisk jest zakończona uchwytem w kształcie litery T, przymocowanym za pomocą kołka, podczas gdy uchwyty w kształcie D umieszcza się bezpośrednio na stylisku. W bardzo wytrzymałych szpadlach uchwyty są wykonane z drewna o słojach ułożonych poprzecznie.
Oprócz zwykłych stylisk jesionowych, spotyka się, zwłaszcza w szpadlach typu angielskiego, styliska wykonane ze stalowej rury powleczonej tworzywem sztucznym. Są one przeznaczone przede wszystkim dla szpadli i grabi wachlarzowych ze stali nierdzewnej. Odłamany uchwyt szpadla można wówczas zastąpić uchwytem zapasowym. Wykonuje się je z tworzywa sztucznego, jako uchwyty w kształcie T lub D, albo z ocynkowanej blachy z osadzoną wewnątrz tuleją o średnicy 32 mm i z przykręconym poprzecznie kabłą-kiem z bukowego drewna.

Stępiona krawędź górna
Metalowe części robocze szpadli mają z reguły grubość 3 mm. W szpadlach kutych łyżka szpadla zwęża się w kierunku od dolnej krawędzi tnącej ku krawędzi górnej. Krawędź dolna jest dodatkowo szlifowana, aby łatwiej wchodziła w podłoże. Gdy podczas przekopywania ubitej ziemi wbijamy szpadel nogą, bardzo przydaje się stępiona lub zaokrąglona górna krawędź. W przypadku szpadla pokazanego z lewej strony, z tuleją i skrzydełkami, została ona wykonana przez producenta. W szpadlu z prawej strony, z zamkniętą, długą tuleją, krawędź taką trzeba było wykonać samodzielnie, nakładając nacięte, stalowe rurki. Można je kupić z w sklepach z artykułami metalowymi. Te pokazane u góry mają grubość 7 mm i długość 40 mm. Można je nasuwać na krawędź z boku, lekkimi uderzeniami młotka.
Dodatkowe informacje:

Zapobiegać obluzowaniu. Wszystkie uchwyty szpadli montujemy gdy drewno jest suche. W dobrych uchwytach w kształcie litery D, górny element jest dodatkowo przytrzymywany długim nitem. Mimo to zdarza się – dotyczy to zwłaszcza uchwytów T – że z czasem uchwyt styliska ulega obluzowaniu, co bardzo przeszkadza podczas kopania. Warto go ponownie przymocować za pomocą długiego, wąskiego wkrętu o grubości 5 mm i długości 70 do 80 mm. Najpierw trzeba jednak wywiercić otwór w stylisku szpadla.

Ciężki czy lekki. Przy kopaniu ogródka dużą rolę odgrywa ciężar i kształt uchwytu szpadla. Można użyć ciężkiego, dużego szpadla ogrodniczego albo lżejszego szpadla przeznaczonego dla kobiet. Niektórym ogrodnikom lepiej pracuje się ze styliskiem zakończonym tak zwanym uchwytem T, inni preferują uchwyty w kształcie litery D.